Kalisz. Poznaj i odkryj na nowo

Społeczność żydowska

Kalisię, jako jedno z miejsc na szlaku bursztynowym po raz pierwszy wymienił w swoim dziele aleksandryjski uczony Ptolemeusz, około II w.n.e. Według uczonych Ptolemeuszową Kalisię identyfikować można z dzisiejszym Kaliszem. Korzystne położenie na skrzyżowaniu szlaków handlowych z północy na południe kontynentu oraz z zachodu na wschód, sprzyjało rozwojowi Kalisza i otwartości na przybyszów reprezentujących różne ludy, narody, religie i kultury.
We wczesnym średniowieczu kaliski ośrodek grodowy na Zawodziu odgrywał znaczącą rolę w państwie piastowskim. Na dworze książęcym Mieszka III Starego obecni byli mincerze żydowscy. W lokacyjnym mieście, zgodnie z panującym zwyczajem, wyznaczono Żydom obszar do zamieszkania, tzw. rewir. Jego główną osią była ulica Żydowska (obecnie Złota), przy której pobudowano synagogę. Cmentarz usytuowano poza miastem, na terenie osady Rypinek. W 1264 r. Bolesław Pobożny wydał tzw. Statut Kaliski dla Żydów swojej prowincji, biorąc ich pod opiekę książęcą. Statut ten stał się prawem obowiązującym po zjednoczeniu państwa przez Łokietka, potwierdzany przez kolejnych władców, obowiązywał do końca XVIII wieku. Stanowił jeden z najważniejszych aktów liberalizmu polskiego w dziejach Europy. W XIX wieku gmina żydowska przeżywała rozkwit demograficzny, a jej zamożni przedstawiciele zaliczani byli do pierwszych fortun Królestwa Polskiego. W połowie XIX wieku, Żydzi stanowili 36% mieszkańców Kalisza. Na początku XX wieku zwolennicy judaizmu reformowanego pobudowali tzw. synagogę postępową przy ul. Krótkiej oraz założyli cmentarz przy obecnej ul. Podmiejskiej. Odzyskanie niepodległości w 1918 r. było początkiem mozolnej odbudowy miasta po zniszczeniach 1914 r. Wydarzenia I wojny światowej oraz odrodzenie Rzeczpospolitej, miały decydujący wpływ na kształt etniczny i wyznaniowy Kalisza. Nie zmienił się stan ludności wyznania mojżeszowego, które deklarowało 34,87% mieszkańców. Żydzi stanowili poważny odsetek wśród kaliskich bankierów, kupców, przemysłowców, pracowali także w wolnych zawodach. II wojna światowa nieodwracalnie zmieniła oblicze wyznaniowe i kulturowe Kalisza. Planowa eksterminacja ludności żydowskiej dokonana przez okupanta hitlerowskiego doprowadziła do całkowitego unicestwienia gminy, która zaliczana była do najstarszych w Polsce.

 Więcej informacji pod poniższym linkiem 

https://www.kalisz.pl/dla-turysty/kalisz-trasy-turystyczne/szlakiem-wielokulturowego-kalisza---szlak-kultury-zydowskiej,677

 

WKST, na podst. opracowania Sławomira Przygodzkiego Foto: archiwum UM Kalisza
Wersja do druku
Wersja PDF