Jej dzieje sięgają przełomu XIII i XIV w. Wówczas to, będąc niewielką drewnianą budowlą, stała się świątynią parafialną. W 1359 r. abp Jarosław Bogoria Skotnicki nadał jej tytuł kolegiaty, fundując jednocześnie na miejscu drewnianego obiektu nowy, murowany kościół. W swej gotyckiej postaci przetrwał on prawie cztery wieki. W 1783 r., na skutek katastrofy budowlanej, duża część kościoła i jej wyposażenia uległa zniszczeniu. Dzięki staraniom ówczesnego proboszcza ks. Stanisława Kłossowskiego obiekt wkrótce odbudowano. Powstała budowla barokowa, wydłużona o jedno przęsło, wzbogacona o wieżę. Z dawnego kościoła pozostało m.in. późnogotyckie, gwiaździste sklepienie prezbiterium. Do najciekawszych elementów wyposażenia kolegiaty należą: gotycki ołtarz szafowy z lewej nawy – tzw. poliptyk kaliski mistrza z Gościszowic, takoż gotycka pieta oraz klasycystyczny ołtarz główny z postaciami ewangelistów i z kopią obrazu Matki Boskiej Ab igne (od ognia) z XV w. W prezbiterium odnajdziemy też bogato rzeźbione stalle, polichromię o tematyce maryjnej i tron papieski, w głównej nawie – pełną symboliki późnobarokową ambonę. W skarbcu bazyliki znajdują się też romańska patena z XII w. oraz gotycki kielich – dar Kazimierza Wielkiego. Jednak największym magnesem, przyciągającym do świątyni ponad 200 tys. pielgrzymów rocznie, jest, umieszczony w kaplicy św. Józefa, cudowny obraz Świętej Rodziny. Jego powstanie i późniejszy kult związany jest z licznymi cudami. W XVII wiecznym obrazie triada boska łączy się z triadą ziemską. O łaskach otrzymanych za pośrednictwem św. Józefa „kaliskiego” świadczą liczne dziękczynne wota oraz srebrne sukienki i korony przykrywające postaci z obrazu. Najbardziej spektakularnym przykładem wstawiennictwa świętego z kaliskiego wizerunku jest cudowne ocalenie w obozie w Dachau księży, którzy z wdzięczności ufundowali w podziemiach kościoła kaplicę i małą ekspozycję pamiątek obozowych.