Odnoga rzeki Prosny, stanowiąca w wiekach średnich – jako fosa - granicę miasta lokacyjnego i element jego systemu obronności a później wykorzystywana – zwłaszcza na jej środkowym odcinku - przez leżące w jej pobliżu fabryki. Jedna z wielu naturalnych odnóg i utworzonych kanałów przepływającej przez Kalisz rzeki Prosny. Zasypali ją, dysponując niemal darmową siłą roboczą (jeńcy wojenni, ostatni mieszkający jeszcze w mieście Żydzi) Niemcy w czasie II wojny światowej latach 1941-1942.

zdjęcia

Odnoga Prosny – zwana też czasami „starą rzeką” – która po otoczeniu w XIV i XV w. lokacyjnego Kalisza murami obronnymi spełniała funkcje fosy. Po odłączeniu się od rzeki macierzystej prowadziła swoje wody przez park a w dalszym odcinku, począwszy od XIX w., stanowiła naturalną granicę między śródmieściem a dzielnicą Piskorzewie. Płynęła też przez kwartały zamieszkiwane do czasów II wojny światowej przez kaliską społeczność wyznania mojżeszowego – na lewym brzegu (od strony śródmieścia) znalazła się m.in. synagoga, koński targ i kamienice zamożniejszych Żydów, natomiast prawą stronę zamieszkiwali głównie Żydzi średniozamożni i ubożsi. Nazwa Babinka związana jest z nazwą biegnącej wzdłuż jej zachodniego brzegu ulicy a tą z kolei nazwę wyjaśnia tabliczka o Babince umieszczona w pobliżu ulicy Kanonickiej. W latach 1941-42 r. decyzją niemieckiego okupanta kanał został zasypany. Po zakończeniu wojny utworzono w tym miejscu blisko 700 metrowy odcinek plant. Kolejne informacje o Babince na tabliczkach w pobliżu ul. Kanonickiej i w Parku Miejskim.

U podstaw wyboru w połowie XIII w. nowego miejsca na lokację miasta leżała jego naturalna obronność. A tą zapewniały płynące tu liczne odnogi głównej rzeki i kanały (przez które w późniejszych latach przerzucono kilkadziesiąt mostów i przepraw). Ich istnienie stało się później przyczynkiem do określania czasami Kalisza jako „Wenecji Północy”. I taką funkcję obronną spełniała też m.in. odnoga nazwana później Babinką. Brała swój początek – odłączając się od rzeki macierzystej Prosny – vis á vis dzisiejszego budynku teatru, prowadziła jako dziki strumyk swoje wody przez park (w 2 poł. XIX w. ciek uregulowany w formie prostego kanału) a w dalszym - obecnie już zasypanym - odcinku, począwszy od XIX w., stanowiła z kolei naturalną granicę między śródmieściem a dzielnicą Piskorzewie, której nazwa pochodzi od odławianych w Babince, zwłaszcza w czasie jej wylewów, piskorzy. Ostatni jej fragment – przed ponownym połączeniem się z „rzeką matką” – stanowił też umowną granicę między śródmieściem Kalisza a dzielnicą zamieszkałą przez średniozamożnych i ubogich Żydów. Tuż nad kanałem Babinki po stronie śródmieścia znalazły się ważne publiczne obiekty żydowskie z synagogą i jesziwą na czele. Jedna z - mało jednak prawdopodobnych - teorii, głosi że onegdaj Babinka stanowiła główne koryto Prosny (stąd w odniesieniu do niej spotykana była czasem nazwa „stara rzeka”) a dzisiejsze, uznawane za główne, „awansowało” do tej rangi po poszerzeniu później. Wraz z rozwojem miasta, a zwłaszcza z działalnością przemysłową prowadzoną na Piskorzewiu, kanał stopniowo przekształcał się w ściek i stanowił zagrożenie sanitarne dla mieszkańców. Już w 1911 r. w celu likwidacji zagrożeń sanitarnych (i wątpliwych odczuć estetycznych) związanych z fatalnym już wówczas stanem czystości wód w Babince, powstał projekt Polskiego Towarzystwa Higienicznego dotyczący zasypania kanału. Projekt zrealizowano dopiero... trzydzieści lat później. Decyzją niemieckich władz okupacyjnych w latach 1941- 1942 do zasypania kanału użyto m.in. gruzu ze zburzonej synagogi tzw. wielkiej, żydowskich przedmiotów liturgicznych, zwojów tory oraz tysięcy książek z polskich i żydowskich bibliotek w mieście. W latach 1946-1949 w miejscu dawnej „Babinki” urządzono promenadę spacerową o długości 700 m, nazwaną „Plantami miejskimi”.

Tekst: Piotr Sobolewski

Zdjęcia: Archiwum Państwowe w Kaliszu – Partner projektu