Położony w dzielnicy żydowskiej w pobliżu synagogi Wielkiej - w kwartale między ulicami Targową, Narutowicza, Parczewskiego i Przechodnią - plac służący handlowi. Targ zwany Rozmarkt powstał w późnym średniowieczu, jego rola umacniała się wraz z rozwojem dzielnicy. Jako miejsce handlu końmi przestał funkcjonować w XIX w. Ponieważ de facto istniał bliżej dzisiejszej ulicy Narutowicza - czyli w nieco innym miejscu, w którym upamiętniony jest obecnie – kres istnienia placu przyniosła zabudowa mieszkalna wspomnianego kwartału w okresie międzywojennym. (więcej ↓)

foto

Był to plac targowy znajdujący się w centrum miasta, na terenie dawnej dzielnicy żydowskiej. Był nieodłącznym elementem życia codziennego, ważnym punkt miasta i najważniejszym ośrodkiem dzielnicy żydowskiej.  Do starego Końskiego Targu (w pierwotnej lokalizacji) dochodziły ulice Targowa oraz ulica obecnie nazywana Narutowicza, wcześniej Ogrodowska ale na planie z 1824 r. nazwana z kolei Konną, przypuszczalnie właśnie od wspomnianego Końskiego Targu. Już po pożarze w 1792 r. Prusacy planowali na miejscu Końskiego Targu wznieść kamienice mieszkalne - te rzeczywiście tu powstały, tyle że dużo później. Historyczną nazwę placu: Rozmarkt - Rosmark a w wersji współczesnej Rozmarek radni kaliscy przywrócili w 2011 r. nazywając tak – położony jednak tuż obok pierwotnej średniowiecznej lokalizacji targu – skwer. „Przywrócenie historycznej nazwy Rozmarek jednemu z najważniejszych miejsc dawnej dzielnicy żydowskiej, jest świadectwem szacunku dla ponad 800-letniego współistnienia Polaków i Żydów, jest symbolem roli i znaczenia, jaką w dziejach miasta odegrała ta społeczność” – uzasadnili swoją uchwałę radni. Po przeprowadzeniu tam badań archeologów (cenne znaleziska) i przystosowaniu do nowej funkcji Rozmarek otwarto uroczyście w 2014 r. upamiętniając tam też jednocześnie 100. lecie tragicznego zburzenia i spalenia miasta przez wojska niemieckie w czasie I wojny światowej.

Współczesny Rozmarek to zorganizowany kilkanaście lat temu plac upamiętniający istnienie w tej okolicy ważnego ośrodka żydowskiego handlu a także fakt zniszczenia Kalisza w 1914 r, i powojennej odbudowy miasta. W rzeczywistości plac targowy znajdował się nieco bliżej dzisiejszej ul. Narutowicza, natomiast miejsce bliżej obecnego Rozmarku było zabudowane. Ot, choćby w 1787 r. miasto kupiło dom pod numerem 255 przy Końskim Targowisku na obecnej ul. Przechodniej dla kata. Pod koniec XIX w. Koński Targ, na którym nawiasem mówiąc już wówczas końmi nie handlowano, był tradycyjnym miejscem postoju ciężkich frachtowych wozów, a od 1905 r. dorożek konnych. W okolicznych budynkach mieściły się restauracje i gospody a ponieważ "mistrzowie bata" nie wylewali za kołnierz i mieli opinię raczej "porywczych" - toteż awantury na Rosmarku nie należały do rzadkości, a wizyty policji zdarzały się tu częściej niż gdzie indziej. Ale w sierpniu 1914 r. Koński Targ i okolice legły w gruzach. Po I wojnie światowej w miejscu targu pojawiła się nowa zabudowa a z kolei nie zostały odbudowane budynki z nim graniczące. I to w tym miejscu powstał duży skwer, na którym obecnie funkcjonuje, spełniający funkcje wystawiennicze i kulturalne plac zwany Rozmarkiem. Na podstawie planu zabudowy Kalisza z 1785 r. przypuszcza się, że w tym miejscu znajdowały się budynki, które spłonęły podczas wielkiego pożaru miasta w 1852 r. Zostały odbudowane, ale uległy kolejnej pożodze – burzeniu i paleniu miasta przez Prusaków podczas I wojny światowej – i już zasadniczo nie odbudowano ich. Rozmarek graniczy z budynkiem hotelu (do lat 90. XX w. siedziby komitetu PZPR a później banku). Ten partyjny obiekt stanął w latach 50-tych w miejscu rozebranej przez Niemców w czasie II wojny światowej synagogi (szukaj osobnej tabliczki o niej) i szkoły Bejt HaMidrasz. Od północy plac ogranicza budynek dawnej szkoły – jeden z nielicznych ocalałych w Kaliszu publicznych obiektów żydowskich. Ubodzy chłopcy żydowscy uczyli się tutaj religii – Talmudu i Tory Pierwotny budynek szkoły wybudowany pod koniec XIX w., został częściowo zniszczony podczas palenia miasta w 1914 r. Odbudowany i rozbudowany - ponownie oddany został do użytku w 1932 r. Prócz szkoły, w budynku mieściła się sala modlitw, doskonale wyposażona biblioteka, a w piwnicach piekarnia macy. W czasie wojny siedzibę miało tutaj gestapo, po wojnie mieścił się tu Urząd Bezpieczeństwa. Zamykająca obecnie plac od wschodu ulica Targowa (nazwa korespondująca z ówczesnym charakterem okolicy) do połowy XIX w. sięgała tylko do Końskiego Targu, który skracał ją nieco w porównaniu ze stanem obecnym. Natomiast ulicę Przechodnią można uznać za granicę dawnej lokalizacji Końskiego Targu i obecnego położenia Rozmarku Z tą nazwą było zresztą nieco zamieszania – powstała ona bowiem w wyniku spolszczenia słowa Roßmarkt, które w języku jidysz oznaczało właśnie „targ koński”. Ponieważ rozchodzący się „zapach towaru” nie kojarzył się najlepiej, z czasem zaczęto używać „przyjemniejszej”, choć niekoniecznie oddającej charakter targowiska nazwy Rosenmarkt - „różany targ”.

Tekst: Piotr Sobolewski

Zdjęcia: Archiwum Państwowe w Kaliszu – Partner projektu