Polecamy Państwu spacer "Szlakiem wybitnych kaliskich literatów"

Kalisz był rodzinnym miastem lub przystanią dla poetów i pisarzy, których twórczość trwale zapisała się w historii literatury polskiej. Tym razem proponujemy spacer, podążając śladami Adama Asnyka, Marii Konopnickiej i Marii Dąbrowskiej.

Adam Asnyk

...Droga mnie wiedzie do starego grodu,
Otoczonego ramionami Prosny...
Tam, wśród alei kasztanowych chłodu,
Czerpałem tchnienie pierwszej życia wiosny,
Co w cudowności szatę się obleka,
Jak sen zstępuje i jak sen ucieka...

Wiersz „ Mojemu miastu” to najpiękniejsza pamiątka, jaką zostawił Kaliszowi Adam Asnyk. Urodził się 11 września 1838 roku w rodzinie przesiąkniętej patriotyzmem i oddaniu ojczyźnie, co miało ogromny wpływ na dorosłe życie, a także na twórczość poety. Jego ojciec Kazimierz był oficerem biorącym udział w Powstaniu Listopadowym, zesłanym później na Syberię. Po powrocie do Kalisza, mimo szlacheckiego pochodzenia, zajął się handlem, dzięki czemu rodzina miała zapewniony spokojny byt.
Adam ukończył kaliską szkołę realną w 1853 r, z wysokimi wynikami, szczególnie w dziedzinie botaniki i chemii, a także z biegłą znajomością trzech języków. Dobrą edukację dopełnił aplikacją w kaliskim sądzie pokoju. To wszystko sprawiło, iż zaliczał się do elity ówczesnej polskiej młodzieży. W czasie studiów, na początku w Szkole Rolniczej pod Warszawą, potem w warszawskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej, zaangażował się w aktywną działalność polityczną, co przyczyniło się do aresztowania go na rok w warszawskiej cytadeli. Za namową rodziców wyjechał w 1860 roku do Paryża, gdzie udzielał się w polskim życiu emigracyjnym. Po jakimś czasie wyjechał do Heidelbergu. Tam studiował nauki humanistyczne: filozofię, historię, prawo międzynarodowe, filozofię prawa oraz prawo rzymskie i niemieckie. Przerywając studia, powrócił do Polski aby zrealizować swoje marzenie o udziale w zbrojnym powstaniu przeciwko zaborcom. W Warszawie wchodził w skład Rządu Narodowego. Należał do grupy przygotowującej zamach na warszawskiego carskiego namiestnika. Po 1863 r. zaciągnął się w szeregi wojsk powstańczych. Po upadku Powstania Styczniowego, w wielkiej depresji podróżował po Niemczech, Holandii i Włoszech. W 1865 roku wrócił do Heidelbergu, gdzie ukończył przerwane studia, uzyskując dyplom doktora filozofii i magistra sztuk wyzwolonych. Po studiach Adam Asnyk powrócił do ojczyzny. Tu dotknęła go tragedia śmierci bliskich osób, najpierw matki, potem żony. Poeta popadł w melancholię. Stał się mistykiem, rozważającym problemy filozoficzno-religijne. Miało to odbicie w jego twórczości poetyckiej. Powstają tomiki poezji, pierwszy w 1872 r, ostatni w 1894 r. Mimo, iż Asnyk tworzył w okresie pozytywizmu, kiedy uznawano go za najwybitniejszego poetę, jego twórczość miała wiele cech poezji romantycznej. Asnyk był również publicystą i redaktorem. Od 1882 roku współredagował krakowską „Nową Reformę”, na łamach której ukazywały się jego teksty publicystyczne, nowelki, wiersze, a nawet komedie.
Adam Asnyk zmarł 2 sierpnia 1897 roku. W uznaniu jego zasług pochowano go pośród największych Polaków na krakowskiej Skałce.

(miejsca: pomnik Adama Asnyka przy pl. Kilińskiego; Liceum im. Adama Asnyka - dawna szkoła realna, której absolwentem był poeta; dom, w którym się urodził Adama Asnyk przy ul. Zamkowej (dawnej Warszawskiej) dąb Adama Asnyka zasadzony w Parku Miejskim w 1913 roku – dar księżnej Izabelli z Czartoryskich)

Maria Konopnicka

Jeśliś ze mną jest złączony,
Grodzie stary, grodzie mój,
Patrzaj pilno w one strony,
Gdzie straż trzymasz swej korony,
Na placówce dzielnie stój! ...

Fragment wiersza pt: „Kaliszowi” pokazuje jak bliski dla Marii Konopnickiej był Kalisz, mimo iż jej rodzinnym miastem były Suwałki. Poetka poświęciła Kaliszowi też inny wiersz pt: „Memu miastu”.
Urodziła się w 1841 roku. Rodzina przyjechała do Kalisza z Suwałk w 1849 roku. Zamieszkała w mieszkaniu na parterze pałacu Puchalskich przy dzisiejszym placu Jana Kilińskiego. W 1854 roku matka Marii, Scholastyka Wasiłowska zmarła i została pochowana na Cmentarzu Miejskim w Kaliszu. Od tego czasu w domu Wasiłowskich zapanowała powaga oraz wprowadzone przez ojca surowe nauki moralne i żarliwy patriotyzm. Zachęcał swoje dzieci do czytania ewangelii, przypowieści biblijnych oraz dzieł Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego. To wszystko miało ogromny wpływ na Marię. Przebywając w latach 1855-1856 na pensji u sióstr sakramentek w Warszawie, poznała Elizę Pawłowską, później Orzeszkową. Przyjaźń młodych, przyszłych pisarek była oparta na zamiłowaniu do literatury i przetrwała do końca życia Marii. W 1862 roku Maria wzięła ślub ze zubożałym ziemianinem, Jarosławem Konopnickim herbu Jastrzębiec. Uroczystość miała miejsce w kościele św. Mikołaja, dzisiejszej Katedrze kaliskiej. Młodzi Konopniccy zamieszkali w pokaźnym, ale zaniedbanym majątku rodzinnym w Bronowie k. Poddębic. Niski domek pod słomianą strzechą posiadał zapomniany skarb, odkryty przez Marię na strychu. Był nim księgozbiór złożony z wielu podniszczonych, ale cennych pozycji. Mimo życia pełnego spotkań towarzyskich, polowań, gwarnych biesiad, przyszła poetka poświęcała wiele czasu na czytanie i samokształcenie. W czasie pierwszych dziesięciu lat małżeństwa urodziła ośmioro dzieci, z których dwoje zmarło zaraz po urodzeniu. Marii nie odpowiadała rola gospodyni domowej. Nie znosiła ograniczeń narzucanych przez męża i nie chciała być na jego utrzymaniu. Z kolei jej mąż Jarosław nie był zachwycony zainteresowaniami literackimi żony. W 1876 roku małżonkowie rozstali się. Maria wraz z dziećmi przeniosła się do Warszawy, nadal będąc w kontakcie z mężem. Kłopoty ekonomiczne doprowadziły go do bankructwa. Zmarł w 1902 r. W stolicy Maria pracowała jako korepetytorka. Dzięki zdolnościom językowym, zajęła się przekładami z języków: niemieckiego, francuskiego, rosyjskiego, czeskiego, angielskiego i włoskiego. Po nagłej śmierci ojca w 1878 roku, zaczęła udzielać się w akcjach konspiracyjnych i społecznych. W 1903 roku, na 25–lecie pracy pisarskiej, Konopnicka otrzymała w darze "od narodu" dworek w Żarnowcu koło Krosna na Pogórzu Karpackim. W dworku zamieszkała z nią przyjaciółka, malarka Maria Dulębianka. Stąd razem odbywały podróże do Austrii, Francji, Niemiec, Włoch i Szwajcarii, których klimat służył zdrowiu Konopnickiej. Poetka wspierała swoją przyjaciółkę w działalności feministycznej, ale bardziej jako bliska osoba niż zaangażowana w sprawę aktywistka. Debiutem Marii jako poetki był bardzo dobrze przyjęty wiersz: „Zimowy poranek”, zamieszczony w dzienniku „Kaliszanin” w 1870 roku. Konopnicka była bardzo płodną poetką, twórczynią licznych utworów pisanych prozą, w tym nowel, szkiców, obrazków i powieści dla dzieci. Była też tłumaczką, autorką tekstów publicystyczno - reportażowych, prac krytycznoliterackich. Dzięki wysokiemu kunsztowi pisarskiemu, w swoich czasach była bardzo popularna i czytana. Osiągnęła wszystko sama, samodoskonaląc się i kształcąc. Potrafiła pogodzić pracę literacką z działalnością społeczną i samotnym wychowywaniem sześciorga dzieci. Wrażliwa na losy każdego człowieka bez względu na status społeczny czy materialny. Patriotka, wierna swojej ojczyźnie i swoim ideałom.
Zmarła 8 października 1910 r. we Lwowie.
(miejsca: Pałac Puchalskich, Katedra Kaliska, grób matki poetki - Scholastyki Wasiłowskiej na Cmentarzu Miejskim, pomnik Konopnickiej przy WPA UAM)

Maria Dąbrowska

"Rzeka była malinowa od zorzy. Nadbrzeżne domy zbiegały się z dwu stron ku sobie, tak, że kominy dalekiego browaru zdawały się wyrastać wprost z wody. Od tego krajobrazu wiało mglistą i fioletową ciszą, w której ubogi zgiełk miasta dźwięczał melodyjnie jak pieśń (...)".

Fragment powieści pt: „Noce i dnie” Marii Dąbrowskiej opisuje płynącą przez Kalisz rzekę Prosnę. Mimo, iż pisarka nie urodziła się w Kaliszu, ale w leżącym w pobliżu Russowie, miasto było jej bardzo bliskie. Przyszła na świat 6 października 1889 roku w rodzinie zubożałej szlachty. Uczyła się na pensji Heleny Semadeniowej w Kaliszu, potem na pensji Pauliny Hewelke w Warszawie. Studiowała nauki przyrodnicze, socjologię i ekonomię na uniwersytetach w Lozannie i w Brukseli, a także przebywała w Londynie będąc stypendystką Fundacji Kooperatystów. W 1910 roku pracowała jako nauczycielka geografii w Kaliszu, później w Warszawie w Ministerstwie Rolnictwa. W 1924 r zrezygnowała z posady aby poświęcić się pracy literackiej. Zadebiutowała późno, już pod nazwiskiem Dąbrowska. Wcześniej publikowała teksty w "Głosie Kaliskim" i "Zaraniu". W 1911 roku Maria wzięła ślub z Marianem Dąbrowskim. Po nagłej śmierci męża związała się z dużo starszym od niej Stanisławem Stempowskim, który wspierał Marię przy końcowych pracach nad powieścią "Noce i dnie”. W 1957 roku pisarka otrzymała doktorat honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego. Kalisz, z którym była emocjonalnie związana, przyznało jej w 1960 roku honorowe obywatelstwo.
Miasto zajmowało w życiu Marii Dąbrowskiej ważne miejsce. „Dla mnie Kalisz jest już tylko snem dzieciństwa i pierwszych lat młodości. Lecz w tym śnie - jest miastem najpiękniejszym na świecie. Miastem o najpiękniejszej rzece, najpiękniejszych ulicach, najpiękniejszych mostach, najpiękniejszych nocach i dniach…" - wspomina.
Na twórczość Marii Dąbrowskiej składają się nowele, powieści, eseje, dramaty historyczne, opowiadania dla dzieci i młodzieży, tłumaczenia dzieł Czechowa, Gorkiego, Samuela Pepysa i Petera Jakobsena.
Maria Dąbrowska będzie zawsze dla kaliszan pisarką, która w „Nocach i dniach” opisała ich piękny Kalisz. Przedstawiła miasto przepełnione szczęściem, ale i cierpieniem. Miasto o niezwykłym klimacie, do którego wraca się lub wspomina z wielką tęsknotą.
Pisarka zmarła 19 maja 1965 roku w Warszawie.
(miejsca: Śródmieście, Park Miejski, most przy Teatrze, rzeka Prosna)

 Więcej informacji pod poniższymi linkami:

https://www.kalisz.pl/dla-turysty/zabytki/i-liceum-ogolnoksztalcace-im-a-asnyka,463

https://www.kalisz.pl/dla-turysty/zabytki/maria-konopnicka,938